Aşağıdaki endokrin sistemi bozucu kimyasalların hepsi (EBK’lar), günlük hayat içinde haşır neşir olduğumuz malzemelerle birlikte idrar, kan, göbek bağı ve anne sütü gibi bedensel sıvılarımızda dahi bulunuyor.

Bisphenol A (BPA): Polikarbonat plastik ve epoksi reçinelerin bir bileşenidir. Polikarbonat, gözlükler, bilgisayarlar, plastik gıda kutuları ve tabak-çanak gibi günlük kullanılan yüzlerce cisimde bulunur ve böylece gıdamıza karışabilir. Epoksi reçineler ise gıda koruyucu olarak, konserveler, kavanozlar ve kapaklarının, su boruları ve şarap fıçılarının içinde kaplama olarak kullanılır. Süpermarketlerdeki yazarkasaların yazdığı fişlerde de bulunur. Araştırmacılar, BPA’ya maruz kalmanın meme ve prostat kanseri, sindirim bozuklukları (diyabet, obezite), kalp ve damar hastalığı riski, üreme sistemi ve nöro-davranış bozukluğu sorunlarına yol açabildiğini söylemektedir. 

Bazı fitalatlar: Esnek polivinylchloride (PVC) (zemin kaplaması, tıbbi serum hortumları, ayakkabılar ve çeşitli cihazlarda kullanılır), kıvam arttırıcılar, çözücüler, sabitleyiciler ve kozmetik ile parfümlerdeki koku maddelerinde kullanılan bazı akışkanlaştırıcı katkı maddeleridir. Bazı fitalatlar, örneğin DEHP, DBP ve BBP, Avrupa’da üreme sistemine zehirli olarak sınıflandırılmıştır ve endokrin sistemini bozma, böylece doğum kusurları, üreme sistemi zararı, organ hasarı, obezite, erken ergenlik ya da meme veya testis kanserine sebep olma potansiyeli vardır. 

Parabenler: Propyl ve butyl paraben, kişisel bakım ürünleri veya gıda katkı maddelerinde kullanılan koruyuculardır. Propylparaben’in östrojenik ve anti-androjen özellikleri vardır ve erkek farelerde sperm sayısını düşürdüğü belirlenmiştir. Butylparaben, propylparaben’e kıyasla daha güçlü bir östrojen aktivite gösterir ve tiroid hormonlarını da etkiler; sperm sayısı ve hareketliliğinin yanı sıra, yağların sindirilmesini etkiler. 

Perflorlu kimyasallar (PFOA, PFOS): Yapışmayan tencere ve tavalar; tekstil ve leke tutmayan ürünler; ambalajlar ve kozmetikte kullanılan halojen polimerlerdir. 2009’da yayınlanan bir Danimarka araştırması, erkeklerde sperm sayısının azalmasıyla ilişkilendirmiştir. 

Perkloroetilen: Genelde kuru temizlemede kullanılan bir klorlu çözücüdür. Dünya Sağlık Örgütü’nün kanser ajansı IARC tarafından büyük olasılıkla kanserojen (CMR 2A) sınıfına alınmıştır, gebe farelerde rahim ve cenin ağırlığını etkiler, erkek yavruların davranışını değiştirir. Epidemiyolojik araştırmalar, insanlarda mesleki koşullar nedeniyle oluşan nörolojik bozukluklarla ilişkilendirmiştir. 

Morötesi (UV) filtreler: Güneş kremleri ve diğer kozmetiklerde yaygın olarak kullanılan bazı mor-ötesi filtreler, örneğin oxybenzone (benzophenone olarak da bilinir) bileşikler ve kafur türevleri, maruz bırakılan erkek farelerin yavrularında üreme sistemi sorunlarına ve hormon sistemi bozukluğuna yol açabilmektedir. 

Bütil hidroksi anisol (BHA): Bu antioksidan ve koruyucu, sakız gibi bazı gıda ürünlerinde, gıda ambalajlarında ve kozmetikte sıkça kullanılmaktadır. BHA verilen farelerin hormon düzeyinde (testosteron ve tiroid hormonlarında) azalma ve sperm anomalileri saptanmıştır. Yavrular daha ufaktır, cinsel gelişimleri gecikir ve üreme organları normalden küçüktür. 

Bromine alev geciktiriciler (BFR’ler): Elektronik parçalar, plastikler ve sentetik tekstil ürünlerinde tutuşmayı engelleyici olarak kullanılan bir bileşik ailesidir. Bazılarının, memelilerde tiroid hormonlarını bozduğu kanıtlanmıştır. 

Ağır metaller: Örneğin, diş dolgularında hâlâ kullanılmakta olan cıva. Araştırmacılara göre, endokrin bozukluğuna sebep olarak yumurtalıkları ve testisleri etkiler, bu da bağışık sistemi bozuklukları, üreme sistemi bozuklukları ve meme kanserinde artışa yol açabilir. 

Bazı pestisitler: Tarımsal pestisitlerin birçoğu, şüpheli endokrin sistemi bozucudur ve sebze-meyve işlemlerinde kalıntı olarak bünyeye alınabilir. Örnek olarak, thiram, methoxychlor, mancozeb, zineb, fenarimol, resmethrim, deltamethrin, metribuzin, ketoconazol, carbaryl, terbutryn, fenitrothion ve klorpirifos verilebilir.

Kaynak: Avrupa Birliği’nde Sağlık Maliyetleri – EBK’lerin Payı, HEAL (Sağlık ve Çevre İttifakı)